Әлеуметтік кәсіпкерлер, ең алдымен, бизнесі өзекті әлеуметтік мәселелерді шешуге немесе жеңілдетуге бағытталған адамдар деп атайды және бұл бағыттың негізгі мақсаты біздің еліміздің қорғалмаған азаматтарына қоғамға бейімделуге көмектесу болып табылады.

Бүгін біз сізге «Эльдани» қайырымдылық қоры туралы айтқымыз келеді. Қор Алматы қаласында орналасқан және әлеуметтік кәсіпкерлік қағидаты бойынша жұмыс істейді. Өзінің шеберханасы бар, онда 15 психикалық және физикалық мүмкіндігі шектеулі адамдар жұмыс істейді. Олар өз қолдарымен түрлі заттар жасайды.

«Эльдани» қайырымдылық қорының директоры Гүлзира Амантурлина әлеуметтік кәсіпкерліктің моделі туралы толығырақ айтып береді.

- Әлеуметтік кәсіпкерлікті қайырымдылықпен жиі шатастырады. Біз қайырымдылық пен дәстүрлі бизнестің қиылысында әрекет етеміз, әлеуметтік мәселелерді шешеміз, қайырымдылық пен мейірбандықты насихаттаймыз және бизнеске адами келбет сыйлаймыз.

- Неліктен әлеуметтік кәсіпкерлікпен айналыстыңыз?

- Бүгінгі күні «Эльдани» қоры мүмкіндігі шектеулі адамдарға жұмыс табуға, жаңа дағдыларды игеруге және олардың армандарын орындауға көмектесетін қаржылық тұрақты әлеуметтік кәсіпорын болып табылады. Біз мұның барлығына 2006 жылы мүмкіндігі шектеулі жандар жұмыс жасайтын кәдесыйлар шеберханасын ашу арқылы өкіл болған әлеуметтік кәсіпкерлік қағидаттарының арқасында қол жеткіздік. 2010 жылы мені қордың директоры болуға шақырды және мен келісім бердім. Осы уақыт ішінде мен елдегі жетекші банктегі басқарушылық қызметтен кетіп, мүгедектер мәселелерімен айналыса бастағаныма мүлдем өкінген емеспін.  Мұнда мен өзімнің білімім мен дағдыларымды және Ұлыбританиядағы Лондон экономика мектебінде оқығаннан кейін алған практикалық білімімді көбірек қолданамын.

Қордың және кәдесыйлар шеберханасының директоры болу - бұл үнемі қолыңызды тамырда ұстау, әр қызметкеріңіз үшін жауап беру, ал егер бізде уақыт қысымы болса, қолыңызға қылқалам немесе саз алып, командаңызға бәрін уақытында аяқтауға көмектесуге болады.

Мен өзімнің басшылығым кезінде қаржылық тұрғыдан тұрақты кәсіпорынға айналғанымызға және кеңейту жоспарларымыз көп болғанына қуаныштымын. Біз әлеуметтік франшизаны дайындауды аяқтаймыз, және бұл біздің аймақтардағы көптеген әріптестерімізге көмектесетініне сенімдімін.

- Әлеуметтік кәсіпкерліктің бизнес моделі дегеніміз не?

- Әлеуметтік кәсіпкерлік коммерциялық және коммерциялық емес мақсаттар бір-бірімен тығыз байланысты гибридті бизнес моделін қабылдады.  Әлеуметтік кәсіпкерлермен қарым-қатынас жасағанда, оларды байланыстыратын нәрсені сезуге болады.  Мен осы адамдарды біріктіретін бірнеше ерекшеліктерді атап өткім келеді:

• Барлық адамдардың қоғамның экономикалық және әлеуметтік дамуына мәнді үлес қосудың туа біткен қабілетіне сену
  
• Әлемді жақсартуға деген ұмтылыс
  
• Тәуекелге баруға және жалпы қабылданған шеңберден шығуға мүмкіндік беретін шешім
  
• Сау шыдамсыздық - олар жай отыра алмайды және өзгерістерді күтеді, өздері әлемді өзгертеді
  

Әлеуметтік кәсіпкер өз қызметімен шешуге тырысатын әлеуметтік мәселе оның бизнесінің бастапқы нүктесі болып табылады. Мәселе жоқ-әлеуметтік кәсіпкер жоқ (бірақ КӘЖ (корпоративтік әлеуметтік жауапкершілік) элементтері бар бизнес немесе кәсіпкерлік тәсілсіз әлеуметтік жоба бар). Әлеуметтік кәсіпкерлік - бұл әлеуметтік мақсаттар мен коммерциялық құрамдас бөліктің тепе-теңдігі, мұнда ақша мақсат емес, бірақ кәсіпкерге тұрақты болып, донорлардың инфузиясына тәуелді болмауға мүмкіндік беретін осы әлеуметтік мақсаттарға жетудің құралы болып табылады.

- Неліктен сіздің қайырымдылық қорыңыз бизнес ретінде әлеуметтік кәсіпкерлік болып саналады?

Қордың негізін мүгедек баланың анасы құрды, ол ұлының есейгенде тек емделуден гөрі көп нәрсе қажет болатынын түсінді. Ол балаларға альтернативті өмір салтын ұсынғысы келді және әлі күнге дейін мақсатына жетуде.

1996 жылдан бастап «Эльдани» қоры мүгедектердің өздері көтерген мәселелерді шешу және барлығына қажет болатын мақсаттарды қою үшін мейрамдар мен туған күндерді атап өтетін шағын ұйымнан мүмкіндігі шектеулі жастардың атынан арнайы ұйымы бар тәуелсіз ұйымға айналды.

Қорға көптен бері келген бұл балалардың көпшілігі қазір қызметкерлердің мүшесі болды, ал кейбіреулері бүкіл қала бойынша балаларға қызмет ететін мобильді жаттықтырушылар тобын құрды, оларға білгендерін үйретеді: қолдан жасалған кәдесыйлар жасау және жеке даму.

Біз өз қызметіміз арқылы ауыр ақыл-ой кемістігі бар адамдарды оқыту және жұмысқа орналастыру мәселелерін шешеміз және аймақтарға әлеуметтік франшизаны енгіземіз. Қазіргі уақытта біздің бюджеттің 70% -ы әлеуметтік кәсіпкерлікке, ал 30% -ы гранттар мен басқа түсімдерге келеді. Сонымен бірге, біз салық аударымдарын мұқият төлеушілер және жауапты жұмыс берушілер болып табыламыз.

Қазіргі уақытта шеберханада келесі бағыттар бойынша жұмыс жүргізіледі:

1.      Керамикалық студия

2.      Тігін шеберханасы

3.      Қолдан жасалған аксессуарларды жасау

4.      Мобильді шығармашылық тренингтер өткізу

5.      Психологиялық консультациялар өткізу

6.      Әлеуметтік кәсіпорындар құру бойынша кеңес беру

7.      ҮЕҰ-дан әлеуметтік кәсіпкерлікке көшу бойынша кеңес беру.

- Әлеуметтік кәсіпкер болу үшін не қажет?

- Қадамдық әрекеттер келесідей:

1) Жеке немесе заңды тұлға қайырымдылық қорын немесе қоғамдық ұйымды құрып, оның дамуы мен қажеттіліктері үшін пайданың белгілі бір пайызын шегереді (әр түрлі модельдерде 10-40%).

2) жұмыс істейтін, пайда табатын, салық төлейтін кәсіпорынды тіркейді. Бұл пайда операциялық шығындардан басқа қоғамдық ұйымды дамытуға және оның жарғылық мақсаттарын орындауға бағытталады немесе қоғамдастық қажеттіліктеріне кетеді.

3) схалықтың қорғалмаған топтардың арасынан өз мүшелері мен бенефициарларын жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау мақсатында кәсіпорынды құрып, табысты толығымен жұмсайды және коммерциялық емес ұйым болып қала береді, табыс салығын төлемейді.

Мысалы: Жеке наубайхана әлеуметтік жауапкершілік шеңберінде интернаттарға тоқаштарды мезгіл-мезгіл тегін жеткізіп тұрады және басқа жобаларды қоғамдастық үшін ұйымдастырады, бірақ бұл бірлескен өндіріс емес, өйткені оның басты мақсаты пайда табу. Әлеуметтік наубайхана белгілі бір әлеуметтік мәселені шешу үшін құрылады, ол міндетті түрде жарғыда қарастырылған: яғни нан сату әлеуметтік жобаларды іске асыру үшін қажетті қаржы ресурстарын табудың құралына айналады.  Мысалы, өздерін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ерекше қажеттіліктері бар адамдарды жұмыспен қамту үшін.

Бірлескен кәсіпорынды ашуға кететін шығындарды сыртқы донорлар жаба алады (жергілікті органдар жеңілдік шарттарымен үй-жай бөлуі, гранттарды пайдалану арқылы жұмыс істеуге қажетті жабдықтар сатып алуы, қызметкерлерді оқыту және т.б.). Операциялық шығындарды әр түрлі гранттармен жабуға болады.

- Әлеуметтік кәсіпкерліктің заңнамалық негізі, салық төлемдерін төмендету, қандай-да бір жеңілдіктері бар ма?

- Қазіргі уақытта әлеуметтік кәсіпкерлік - бұл мемлекеттік қолдаусыз тәуелсіз қозғалыс. Дамыған елдерде ол кәсіпкерлерге қолайлы жағдайлар жасау арқылы экономиканы жақсартады, инвестицияларды тарту аясын кеңейтеді, стартаптар мен инновациялардың жұмысын жеңілдетеді, қайырымдылық пен мейірбандықпен айналысатындарға нақты жеңілдіктер береді».  Қазақстанда мұның барлығы әлі қалыптасу сатысында, әзірге әлеуметтік кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымы, кредиттік ресурстар жоқ, қызметтің заңнамалық негіздері жоқ.

Бизнестегі әлеуметтік кәсіпкерліктің мысалдары:

1)     Азық-түлік өндірісі - қолдан жасалған печенье өндірісі.

2)     Ауылдық өндіріс, шағын фермерлерді қолдау, органикалық ауылшаруашылығын дамыту және фермерлерге ірі қалалардың тұрғындарына азық-түлік сатуға көмектесу, базарлар мен күрделі сатушылар жүйесін айналып өту.

3)     Киім, сөмке, құрал-жабдықтар тігу.

4)     Мүгедектерді жұмыспен қамту. Мысалы: кәдесыйлар шеберханасы «Эльдани», Астанадағы Kunde кафесі

5)     Тұтынушыларға қызмет көрсету саласы

6)     Экология саласы: өсімдіктерді өсіруге арналған жиынтықтар шығару.

7)     Туризм және спорт саласы. Анна Шелепованың SportConcept - командалық спортпен айналысуға арналған арнайы спорт алаңдарын дайындау. Тұжырымдамада негізгі болып аула коммуналарының жандануы табылады.

8)      Сауда (дүкен). Супермаркет өнімдерінің әлеуметтік сатылымы шетелде кең таралған.

9)     Медициналық қызметтер. Медициналық көмек, жалғыз басты қарттардың, АИТВ – мен ауыратын адамдардың қамқорлығы іс жүзінде бос.

10)  Ерекше қажеттіліктері бар адамдарға білім беру.